Yayınlanma Tarihi: 23.10.2024
Nafaka Nedir?
Bir hukuk terimi olarak nafaka; Bir kimsenin geçindirmekle, bakıp gözetmekle yükümlü bulunduğu kimseye ya da kimselere mahkeme kararıyla verdiği aylık olarak tanımlanmaktadır. 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’na göre boşanma sebebinin ispatlanmasıyla birlikte hâkim boşanma veya ayrılık kararı verebilir. Verilen bu karar sonucunda ayrılık, boşanma kararıyla veya boşanma sırasında sanılanın aksine esas alınan unsur cinsiyet değil yoksulluğa düşecek olan taraftır. Bu yoksulluğa düşen tarafın diğer taraftan mali gücü oranında talep ettiği her ay ödenmesi gereken parasal değere nafaka denir.
Nafaka Türleri Nelerdir?
Kanunumuzda 4 çeşit nafaka türü düzenlenmiştir. Bunlar; Tedbir Nafakası, Yoksulluk Nafakası, İştirak Nafakası ve Yardım Nafakasıdır.
Tedbir Nafakası:
Geçici önlemler
Madde 169- Boşanma veya ayrılık davası açılınca hâkim, davanın devamı süresince gerekli olan, özellikle eşlerin barınmasına, geçimine, eşlerin mallarının yönetimine ve çocukların bakım ve korunmasına ilişkin geçici önlemleri re’sen alır.
Tedbir nafakası; geçici ve önlem niteliğinde olan bir nafaka türüdür. Boşanma veya ayrılık davası açıldıktan sonra talep edilebileceği gibi hâkim koşullara göre incelediğinde gerekli görürse kendiliğinden de karar vermeye yetkilidir. Bu nafaka türünde parasal değer; boşanma veya ayrılık davası süresince gerekli olan: barınma, geçinme ihtiyaçları, malların yönetimi ile varsa çocukların bakım ve korunmasını sağlamak amacıyla verilir. Bu nafaka türünde eşlerin kusuru önem taşımaz. Boşanma ve ayrılık kararı kesinleşinceye kadar devam eder.
Yoksulluk Nafakası:
Madde 175- Boşanma yüzünden yoksulluğa düşecek taraf, kusuru daha ağır olmamak koşuluyla geçimi için diğer taraftan malî gücü oranında süresiz olarak nafaka isteyebilir. Nafaka yükümlüsünün kusuru aranmaz.
Yoksulluk nafakası; Yoksulluk nafakası boşanma sonrasında yoksulluğa düşen tarafın geçimini sağlayabilmesi için diğer taraftan mali gücü oranında istenen nafaka türüdür.
Yoksulluk nafakası almanın bazı şartları vardır:
- Boşanma kesinleşmiş olmalı.
- Boşanma nedeniyle nafaka talep eden eşin ekonomik durumu bozulmalı veya yoksulluğa düşmeli bu şart nafaka talep eden tarafın gelir sahibi olmaması gerektiği anlamına gelmemektedir. Bu taraf geliri olmasına rağmen barınma, geçim ve ihtiyaçlarını gidermeye yetmiyor ise bu şart yerine gelmiş olur.
- Boşanmada nafaka talep eden eşin kusuru diğer taraf ile eşit olabilir ancak karşı taraftan daha ağır olmamalı.
Bu üç şartı sağlayan eş diğer tarafın mali gücü oranında nafaka talep edebilir. Yoksulluk nafakasına hâkim re’sen karar veremez. Nafaka alacaklısının mutlaka talep etmesi gerekir. Nafaka talep edilen miktar hâkim tarafından takdir edilir.
Nafaka talep edilen eşin kusuru önem taşımaz. Önemli olan; nafaka talep eden eşin boşanmada kusuru bulunmamasıdır.
İştirak Nafakası:
Anne ve babanın çocuğun bakımı, eğitimi, korunması, gözetimi ile ilgili yükümlülükleri vardır. Bu yükümlülük, ana ve baba; boşanmış, ayrılmış veya evliliğin butlanına karar verilmiş olsa dahi çocuk ergin oluncaya kadar devam eden bir yükümlülüktür. Boşanmanın, ayrılığın, evliliğin butlanının kesinleşmesinden sonra velayet eşlerden birine verilir.
İştirak nafakası, velayet kendisine bırakılmayan tarafın çocuğun zorunlu giderlerine katılması amacıyla hükmedilen nafaka türüdür. Çünkü tarafların boşanmış veya ayrılmış olması müşterek çocuk üzerindeki sorumluluklarını etkilememekle beraber ana / baba olma niteliklerini devam ettirmektedir.
İştirak Nafakası dava esnasında talep edilebileceği gibi boşanma hükmü, ayrılık kararı veya butlan kararı kesinleştikten sonra da ayrı bir dava ile çocuk 18 yaşını dolduruncaya kadar talep edilebilmektedir.
İştirak nafakası çocuğun 18 yaşını doldurmasıyla yani ergin olmasıyla sona erer. Evlenme, mahkeme kararıyla ergin kılınma durumlarında nafaka kendiliğinden sona erer.
Hâkim nafakanın kaldırılması hususunda hukuka ve hakkaniyete uygun olarak karar verir. Bunun için nafakanın kaldırılması davası açılabilir.
İştirak nafakasının tarafların anlaşmasıyla sona erebilmesi için yapılan bu anlaşmanın hâkim tarafından onaylanması gerekir.
Yardım Nafakası:
Nafakanın yalnızca eşler ve çocuklar için söz konusu olduğu zannedilse de geniş anlamda aile kavramında belirli derecede hısımlar arasında nafaka yükümlülüğü gündeme gelebilir.
Türk Medeni Kanunu
Madde 364- Herkes, yardım etmediği takdirde yoksulluğa düşecek olan üstsoyu ve altsoyu ile kardeşlerine nafaka vermekle yükümlüdür. Kardeşlerin nafaka yükümlülükleri, refah içinde bulunmalarına bağlıdır.
Diğer nafaka türleri boşanma davasına ilişkin iken yardım nafakası niteliğine bağlı olarak daha geniş olmakla birlikte kişilerin bakmakla yükümlü oldukları herkesi kapsamaktadır.
Kişilerin bakmakla yükümlü olduğu kişiler; kanunda sınırlı olarak sayılmıştır. Bunlar; altsoy, üstsoy, kardeş olarak sayılmıştır.
Bu kişilerin yardım nafakası talep edebilmeleri için:
- Talepte bulunan kişinin kendisine yardım edilmediği durumunda yoksulluğa, zor duruma düşecek olması gerekmektedir. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 07.06.1988 tarihli ve 1998/656-688 sayılı kararına göre kişinin yeme, giyinme, barınma, sağlık, ulaşım, kültür, eğitim gibi bireyin maddi varlığını geliştirmek için zorunlu ve gerekli görülen harcamaları karşılayacak düzeyde geliri olmayanların yoksul olarak kabul edilmesi gerektiğini belirtmiştir.
- Altsoy ve üstsoydan farklı olarak kardeşin nafaka talebinde bulunabilmesi için talepte bulunulan kardeşin refah içerisinde bulunması gerekmektedir.
- Nafaka alacaklısının alt soydan nafaka talep etme hakkı olmamalıdır. Çünkü yardım nafakası mirastaki sıra takip edilerek talep edilebilir niteliktedir.
- Diğer bir şart olarak nafaka talep edilen kişinin bu nafakayı ödemek için elverişli bir ekonomik durumunun bulunması gerekir.
Aile bağlarının zayıflığı, talepte bulunan kişinin kendi kusuru ile yoksul duruma düşmüş olması yardım nafakası talebinde bulunulmasına engel teşkil etmemektedir.
Yardım nafakası ayrıca müşterek çocuğun ergin olmasıyla birlikte eğitim hayatına devam ettiği durumda ana ve babasına yönelik olarak talepte bulunabileceği bir nafaka türüdür. Bunun sebebi müşterek çocuk ergin olmasıyla birlikte iştirak nafakası hakkını kaybetmesidir. Eğitimine devam eden müşterek çocuğun kendi emek ve geliriyle yaşamını sürdürmesi olanaksız ise ana ve baba durumlarına uygun olma koşulu ile eğitimi sonra erene kadar çocuğa bakmakla yükümlüdürler.
Türk Medeni Kanunu
Madde 328
Çocuk ergin olduğu halde eğitimi devam ediyorsa, ana ve baba durum ve koşullara göre kendilerinden beklenebilecek ölçüde olmak üzere, eğitimi sona erinceye kadar çocuğa bakmakla yükümlüdürler.
Nafaka Miktarı?
Nafaka miktarı; hâkimin takdir yetkisinin olduğu konulardandır. Hâkim, nafaka miktarını belirlerken hakkaniyete dayalı olarak birçok faktörü göz önünde bulundurur. Bazı durumlarda hâkim bilirkişi raporları talep edebilecektir. Nafaka miktarı belirlerken hâkim; bir tarafın ekonomik refahını sağlamaya çalışırken nafaka yükümlüsü tarafın da ekonomik refahını göz önünde bulundurmakla yükümlüdür.
Bu faktörler şu şekilde sayılabilir:
- Tarafların yaşam standartları
- Evlilik Süresi
- Tarafların sağlık durumu
- Tarafların ekonomik durumları ile meslekleri
- Tarafların maaş veya diğer gelirleri
- Tarafların varsa müşterek çocuk sayısı
- Tarafların veya çocukların eğitim, barınma, giyinme, beslenme, ulaşım gibi zaruri ihtiyaçlarına bakılarak karar verilir
Nafaka Nasıl Talep Edebilirim?
Tedbir nafakası; taraflar boşanmada davasından önce veya boşanma davası sürecinde talep edilebilmektedir. Ekonomik olarak elverişli olan tarafın diğer tarafın geçimini sağlaması için ödediği parasal miktardır. Taraflar talepte bulunabileceği gibi taraflar talepte bulunmamış olsa dahi tedbir nafakası ödenmesi gereken bir durumunun varlığı tespit edildiğinde hâkim kendiliğinden karar verebilir.
Yoksulluk nafakası; boşanma davası esnasında anlaşmalı boşanma protokolü şeklinde veya çekişmeli dava sırasında boşanmanın ferileri yani boşanmayla birlikte ele alınan yan konular, hukuki sonuçlar olarak talep edilebileceği gibi boşanma kararı kesinleştikten sonra ayrıca açılabilecek nafaka davası ile de talep edilebilir. Önemle belirtmek gerekir ki evliliğin boşanma sebebiyle sona ermesinden doğan dava hakları, boşanma hükmünün kesinleşmesinin üzerinden bir yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Dolayısıyla sonradan ayrıca açılacak nafaka davası 1 yıl içerisinde açılmalıdır. Ayrı açılan nafaka davaları aile mahkemeleri tarafından görülür ayrıca sonradan açılan nafaka davası boşanma davasının ferisi olmadığından boşanma giderleri dışında; harç, vekalet ücreti ile yargılama gideri ödemesi yapılması gerekmektedir.
Anlaşmalı boşanma davasında herhangi bir kusur tespiti yapılmamış olacağından ve yoksulluk nafakasında nafaka talep eden eşin kusuru önem taşıdığından dolayı anlaşma protokolünde talep edilmeyen yoksulluk nafakası daha sonrasında talep edilemeyecektir.
İştirak nafakası; iştirak nafakası müşterek çocuğun üstün yararını koruduğu için kamu düzenine ilişkindir. Boşanma davası esnasında çocuk için hükmedilmiş bir tedbir nafakası varsa boşanma kararının kesinleşmesinden sonra iştirak nafakası halini alır. Ancak iştirak nafakasına hâkim kendiliğinden karar vermez. Taleple bağlıdır. Müşterek çocuğun velayeti kendisine bırakılan eş, çocuğun bakımını üstlenen vasi veya kayyum tarafından ya da ayırt etme gücüne sahip olan çocuğun bizzat kendisi tarafından talep edebilecektir.
İştirak nafakası dava esnasında açılabileceği gibi çocuk ergin olana kadar açılacak ayrı bir nafaka davası ile talep edilebilir.
Yardım nafakası; yardım nafakası talebiyle nafaka davası açılması gerekmektedir. Yardım nafakası alabilecek kişiler kanunda sınırlı sayıldığından bu dava da yalnız kanunda sayılan kişiler tarafından yardım nafakası şartlarını sağladıkları takdirde açılabilecektir.
Nafaka Değişimi veya Kaldırılması İçin Ne Yapmalıyım?
Bu durum Türk Medeni Kanunu 176. Maddesinde ve 330. Maddesinde hükme bağlanmıştır. Bu hükme göre Tarafların malî durumlarının değişmesi veya hakkaniyetin gerektirdiği hâllerde iradın artırılması veya azaltılmasına karar verilebilir.
Nafaka miktarına hâkim re’sen karar verir. Taraflar dava sırasında nafaka belirlenirken yıllık nafaka artış oranı belirlemiş olabilir. Bu oran TEFE, TÜFE oranları olabilir. Kararlaştırıldığı takdirde her yıl bu oranda arttırılır. Ancak ülkenin değişen ekonomik durumu, tarafların gelir gider dengesi göz önünde bulundurulduğunda eğer ödenen nafaka amacına uygun bir ihtiyaca denk gelmiyor ise taraflar daha önce artış miktarı kararlaştırmış olsalar da olmasalar da nafaka arttırım davası ile bu miktarın güncellenmesini talep edebileceklerdir.
Türk Medeni Kanunu
Madde 176
… Tarafların malî durumlarının değişmesi veya hakkaniyetin gerektirdiği hâllerde iradın artırılması veya azaltılmasına karar verilebilir…
Madde 330
… hâkim istem hâlinde, irat biçiminde ödenmesine karar verilen nafakanın gelecek yıllarda tarafların sosyal ve ekonomik durumlarına göre ne miktarda ödeneceğini karara bağlayabilir…
Nafaka Ödenmezse Ne Yapmalıyım?
Nafaka, özel bir alacaktır. Nafaka yükümlüsü verilen nafaka kararına uymadığı takdirde ilgili nafaka miktarı icra takibine konu edilebilir. İcra dairesi tarafından, nafaka yükümlüsüne ödeme emri veya icra emri gönderilir. İcra takibinin ilerleyen aşamalarında ise nafaka borçlusunun maaşına, emekli maaşına ve malvarlığına haciz konulabilir. İcra takibinden sonuç alınamadığı takdirde ceza mahkemesine şikâyet halinde nafaka yükümlüsü hakkında tazyik hapsine karar verilebilir. Bu süreçlerde nafaka yükümlüsünün süreye bağlı itiraz hakkı vardır. Profesyonel bir süreç yönetmek ve hak kayıplarına veya maddi manevi zarara uğramamak için alanında uzman bir avukattan destek almanızı öneririz.
İcra Ve İflas Kanunu
Nafakaya ilişkin kararlara uymayanların cezası:
Madde 344 – (Değişik: 31/5/2005-5358/15 md.)
Nafakaya ilişkin kararların gereğini yerine getirmeyen borçlunun, alacaklının şikâyeti üzerine, üç aya kadar tazyik hapsine karar verilir. Hapsin tatbikine başlandıktan sonra kararın gereği yerine getirilirse, borçlu tahliye edilir.
Borçlunun, nafakanın kaldırılması veya azaltılması talebiyle dava açmış olması halinde, ileri sürdüğü sebepler göz önünde bulundurularak, tazyik hapsinin uygulanması bu davanın sonuna bırakılabilir.
Ne Zamana Kadar Nafaka Ödeyeceğim?
Nafakanın kaç yıl ödeneceğine dair net bir süre yoktur.
Tedbir nafakası; Geçici ve tedbir amaçlı bir nafakadır. Boşanma davasından önce veya dava sırasında talep edilebilir. Boşanma kararının kesinleşmesiyle sona erer. Tedbir nafakası boşanma sonrası yoksulluk nafakası ve iştirak nafakası halini alır. Ancak kesinleşme kararı haricinde boşanma davası esnasında tarafların ekonomik düzeylerinin önemli ölçüde değişmesi halinde hâkim bu nafakanın miktarında veya ödenmesi kararında değişiklik yapabilir.
İştirak nafakası; çocuğun ergin olmasıyla kendiliğinden sona erer. Bu ergin olma hali yalnız 18 yaşını doldurmasıyla değil; mahkeme tarafından ergin kılınma veya evlilik dolayısıyla olabilir. Çocuk kendi geçimini sağlayabilecek ekonomik gelir ve refah düzeyine sahip ise ergin olmadan önce de nafaka yükümlüsü taraf nafakanın kaldırılması talebinde bulunabilir.
Yoksulluk nafakası kural olarak süresizdir. Ancak kanun yoksulluk nafakasının sona erdiği bazı haller öngörmüştür. Bu haller TMK 176 ile hükme bağlanmıştır. Bu hükme göre;
…nafaka, alacaklı tarafın yeniden evlenmesi ya da taraflardan birinin yani nafaka yükümlüsü veya nafaka alacaklısı tarafın herhangi birinin ölümü hâlinde kendiliğinden kalkar; alacaklı tarafın evlenme olmaksızın fiilen evliymiş gibi yaşaması, yoksulluğunun ortadan kalkması ya da haysiyetsiz hayat sürmesi hâlinde mahkeme kararıyla kaldırılır.
Yoksulluk nafakası bu maddede sayılan hallerden;
Nafaka talep eden tarafın evlenmesi ile ölmesi durumunda kendiliğinden ortadan kalkarken diğer; evlenme olmaksızın fiilen evliymiş gibi yaşaması, yoksulluğunun ortadan kalkması ya da haysiyetsiz hayat sürmesi hâllerinde nafakanın kaldırılması için mahkeme kararı gereklidir.
Nafakayı Nasıl Ödeyebilirim?
Mahkeme, genellikle nafakanın ay olarak ödenmesine karar verir. Borçlu, her ay belirli bir anda nafaka alacaklısına ödeme yapar. Bazı özel düzenlemelerle toptan ödenmesine de karar verilebilir.
Nafaka miktarının ödeme şekilleri TMK 176 ‘da hükme bağlanmıştır.
Madde 176- Maddî tazminat ve yoksulluk nafakasının toptan veya durumun gereklerine göre irat biçiminde ödenmesine karar verilebilir.
Nafaka ile İlgili Yargıtay İçtihatları
- HD., E. 2022/1604 K. 2022/2499: Nafaka hükümlerine uymamak suçundan tazyik hapsi cezası verilmiştir. (Yargıtay, 01.03.2022)
- HD., E. 2022/1531 K. 2022/2211 T. 9.3.2022
Tarafların gerçekleşen sosyal ve ekonomik durumlarına, nafakanın niteliğine, günün ekonomik koşullarına göre ortak çocuk A’nın ihtiyaçlarına nazaran takdir edilen iştirak nafakası azdır. Mahkemece Türk Medeni Kanunu’nun 4. maddesindeki hakkaniyet ilkesi de dikkate alınarak daha uygun nafakaya hükmedilmesi gerekir. Bu yön gözetilmeden yazılı şekilde hüküm kurulması usul ve kanuna aykırı olup, bozmayı gerektirmiştir.
- HD., E. 2012/17987 K. 2012/22454 T. 1.11.2012
Hukuk Genel Kurulunun 7.6.1998 gün, 1998/656; 688 sayılı ilamında da; “:…yeme, giyinme, barınma, sağlık, ulaşım, kültür (eğitim) gibi bireyin maddi varlığını geliştirmek için zorunlu ve gerekli görülen harcamaları karşılayacak düzeyde geliri olmayanların” yoksul kabul edilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Yardım nafakası, aile bireylerini yoksulluk ve düşkünlükten kurtarmaya ilişkin bir nevi sosyal yardımlaşma olup ahlak kuralları ile geleneklerin zorunlu kıldığı bir ödevdir.
- HD., E. 2023/9182 K. 2024/5480 T. 11.7.2024
…davacı-davalı kadının ağır ya da eşit kusurlu olmadığı, bu olayların onun kişilik haklarına saldırı teşkil ettiği ve boşanma sonucu bu eşin, en azından diğerinin maddî desteğini yitirdiği, tarafların sosyal ve ekonomik durumları, tazminata esas olan fiilin ağırlığı ile hakkaniyet kuralları dikkate alınarak kadın yararına uygun miktarda maddî ve manevî tazminata hükmedilmesi gerektiği, ortak çocukların üstün yararı gereğince velâyetlerinin annelerine verilmesi gerektiği, boşanma davası açılınca hakimin davanın devamı süresince, özellikle eşlerin barınmasına, geçimine, eşlerin mallarının yönetimine ve çocukların bakım ve korunmasına ilişkin geçici önlemleri re’sen alması gerektiği, kadın ve çocuklar yararına tedbir nafakasına hükmedilmesinin koşulları oluştuğu, boşanmakla yoksulluğa düşen kadın yararına yoksulluk nafakası koşulları oluştuğu, velâyetin kullanılması kendisine verilmeyen eşin çocuğun bakım ve eğitim giderlerine gücü oranında katılmak zorunda olduğu, çocuklar yararına iştirak nafakası koşulları oluştuğu gerekçesi ile…